Sau 4 năm, Tổng thống Nga Putin có chuyến thăm Ấn Độ ngày 4-5/12/2025 trong bối cảnh rất đặc biệt khi Mỹ áp đặt mức thuế quan 50% lên hàng hóa Ấn Độ và áp lực phương Tây đối với Nga vẫn chưa hạ nhiệt kể từ sau xung đột tại Ukraine. Có rất nhiều cơ sở để nhận định rằng đây là thời điểm “VÀNG” để hai nước này xích lại gần nhau hơn bao giờ hết khi Nga và Ấn Độ vốn dĩ đã có mối quan hệ truyền thống và đối tác lớn của nhau trong các lĩnh vực thương mại quân sự, vũ khí, năng lượng và kỹ thuật. Việc Mỹ áp đặt thuế khiến Ấn Độ phải tái cân nhắc chuỗi cung ứng và đối tác thương mại, trong khi Nga bị trừng phạt cần khách hàng và đối tác bất chấp lệnh trừng phạt phương Tây. Theo đó, cú giáng đòn thuế quan này của Mỹ vô hình chung lại trở thành một lực đẩy thương mại và địa chính trị cho Nga và Ấn Độ.
Chuyến công du lần này tới Ấn Độ của ông Putin cùng với sự đón tiếp nồng ấm từ thủ tướng Modi và các thoả thuận được ký kết song phương đã phát đi không ít thông điệp mới hướng tới quan hệ quốc tế khu vực và toàn cầu. Đối với Mỹ và phương Tây, đây như một lời khẳng định về tự chủ độc lập trong đối ngoại của Ấn Độ và sự linh hoạt chiến lược cũng như tầm ảnh hưởng của Nga trước bối cảnh mới. Cũng có thể thấy Ấn Độ và Nga không chỉ tìm thấy sự tương đồng lợi ích khi cùng nhận áp lực từ Mỹ mà chuyến thăm lần này còn là điểm mốc để hai nước bước sang trang mới với việc mở rộng các lĩnh vực hợp tác mới như khoa học công nghệ, công nghiệp, vận tải, trung gian thanh toán, chuỗi cung ứng,… nhằm giảm phụ thuộc vào các hệ thống do phương Tây kiểm soát.
Nhìn lại toàn cảnh quan hệ Nga - Ấn trong suốt chiều dài quá trình lịch sử cho thấy thương mại dầu mỏ đóng vai trò rất quan trọng đối với quan hệ kinh tế song phương. Ấn Độ là nước tiêu thụ dầu đứng thứ 3 thế giới và phải nhập khẩu không dưới 90%, trong đó chủ yếu nhập thô từ Nga vì nước này có mức chiết khấu tương đối lớn (khoảng 13–14%) so với dầu Trung Đông hoặc các nguồn khác. Tuy nhiên, hiện nay mức chiết khấu này đã giảm ước tính còn khoảng ~7% khiến cho lợi ích từ việc “tiết kiệm” mà Ấn Độ được từ dầu Nga giảm đi đáng kể. Bên cạnh đó, sức ép và các lệnh trừng phạt nhằm vào các công ty dầu khí Nga (như các tập đoàn lớn), tàu vận chuyển, bảo hiểm, logistics… đang khiến chuỗi cung ứng dầu Nga trở nên phức tạp và rủi ro hơn. Ấn Độ có thể phải chuyển sang mua dầu từ Trung Đông, châu Phi, châu Mỹ… đồng thời Nga - Ấn cần bàn tính tới việc mở rộng hợp tác sang nhiều lĩnh vực khác để giảm áp lực kiểm soát từ Mỹ - phương Tây.
Trong bối cảnh vai trò dầu mỏ suy giảm mạnh trong quan hệ Ấn - Nga thì AI lại nổi lên như một không gian xanh trong quan hệ hợp tác song phương vì trên mặt trận này Nga và Ấn Độ có nhiều thế mạnh bổ sung cho nhau. Ấn Độ là một cường quốc về AI – IT với hơn 4,5 triệu kỹ sư phần mềm. Các công ty Ấn Độ như Infosys, TCS, Wipro nằm trong Top tập đoàn IT toàn cầu và New Delhi muốn trở thành trung tâm AI của thế giới thông qua chương trình “IndiaAI Mission” và các sáng kiến quốc gia về bán dẫn, dữ liệu. Trong khi đó, Nga sở hữu các thế mạnh về Công nghệ lõi trong quân sự – an ninh mạng – toán học. Nước này luôn nắm giữ ưu thế trong thuật toán tối ưu, AI quân sự, phòng thủ mạng, radar – cảm biến, nhận dạng mục tiêu, tác chiến điện tử….. Nếu kết hợp, hai nước tạo thành hệ sinh thái AI rất độc đáo. Nhìn từ ngoài vào thì AI là một lĩnh vực rất mới và thiên về công nghệ dân sự - kinh tế nên Mỹ và phương Tây rất khó kiểm soát và can dự vào. Do đó, Nga và Ấn Độ sẽ bớt đi một sự cản trở lớn trong việc thúc đẩy hợp tác về AI.
Ngoài ra, từ phương diện ngoại giao đa phương, Ấn Độ và Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) do Nga dẫn đầu đã khởi động đàm phán FTA vào tháng 8 vừa qua. Nếu thành công, thỏa thuận này không chỉ mở rộng thương mại vượt ra ngoài dầu mỏ và đa dạng hóa xuất nhập khẩu, tăng đầu tư, liên kết chuỗi cung ứng, hợp tác công nghiệp & logistics … mà còn mang lại sức mạnh đòn bẩy kinh tế & chính trị và giảm phụ thuộc vào phương Tây. Bên cạnh đó, ý tưởng chính trị về bộ ba RIC (còn gọi là “Tam giác Chiến lược”) đã tồn tại ít nhất 3 thập kỷ qua. Tuy RIC đóng băng hoàn toàn kể từ cuộc gặp 3 bên năm 2019, nhưng tháng 5 năm nay, Nga đã đề xuất khôi phục lại hợp tác RIC như một nỗ lực cân bằng Ấn – Trung và thành ý hướng tới một cơ chế hợp tác vì lợi ích chung. Có thể nói vĩnh cảnh để liên minh Ấn – Nga – Trung hợp tác và đối trọng với Mỹ và Phương Tây còn rất xa vời nhưng với động thái này cho thấy Nga đã chủ động và nhìn nhận sâu sắc vai trò của các đối tác Trung, Ấn trong bối cảnh địa chính trị phân mảnh như hiện nay.
Tóm lại, chuyến thăm Ấn Độ lần này đúng thời điểm vàng để thúc đẩy quan hệ Nga - Ấn lên tầm cao mới. Tuy nhiên, con đường phía trước còn rất nhiều chông gai cho hai nước và phụ thuộc khá nhiều vào nỗ lực của hai bên, đặc biệt là vai trò cân bằng chiến lược của Ấn Độ trong mối quan hệ với các cực Mỹ, Nga, Trung Quốc, các động thái từ Mỹ. Dù thế nào, vẫn nhiều cơ sở để dự báo rằng Ấn Độ và Nga sẽ luôn định vị được tầm quan trọng của nhau trong mối quan hệ song phương và sẵn sàng điều chỉnh các thách thức vì lợi ích cốt lõi và bền vững của mỗi bên./.
TS. Quách Thị Huệ
Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ,
Viện N.C. Nam Á, Tây Á và Châu Phi
Tạp chí Nghiên cứu Á - Phi số 6(6) tháng 12-2025